Wydałam właśnie drukiem powieść o pokoleniu Solidarności. Patrz TU. W ostatecznej redakcji kilka fragmentów po prostu wyrzuciłam, a kilka przeniosłam tu. Oto fragment trzeci i ostatni.
Ewa Maria Slaska
Uważaj, co mówisz, bo może się spełnić dosłownie.
W testamencie zapisałam, że proszę, aby mnie pochować anonimowo, w lesie, co oznacza, że zostanę skremowana, bo w lesie trumien nie chowają. A szkoda, bo myślałam o tym, że zostane pochowana w papierowym worku, takim, w jakim pochowano Mozarta, o płóciennym całunie, o wiklinowym koszu lub o prostej drewnianej skrzynce. Gdy zaczęłam pisać tę powieść o dwojgu bohaterów, którzy przeżywają Solidarność w Gdańsku, a potem wyjeżdżają przez Berlin Zachodni do Stanów Zjednoczonych, to zgóry wiedziałam, że ich dwoje, czeka w Ameryce absolutnie przeciwny los. Moja bohaterka, Basia zrobi karierę, a jej mąż, Stefan, działacz Solidarności, umrze jako bezdomny. Dopiero wtedy dowiedziałam się, jak chowa się bezdomnych w Nowym Jorku. W prostych drewnianych skrzynkach.
Sommerliche Hitze. Vom nahen Badesee klingt Kinderlachen herüber. Ich begebe mich auf den Weg zum deutschen Haus. Links und rechts gesäumt von Bäumen und Buschwerk. Das Grün ist besonders dicht und kräftig. Sehr gut gedüngt sind diese Pflanzen. Ich laufe auf eine pompöse Mauer aus Naturstein zu. Eine eindrucksvolle Kulisse für Politiker. Hier halten sie Reden. Hier steht schwarz über ihren Köpfen: DEN OPFERN. Ein schmaler Pfad führt um dieses Bauwerk. Versteckt dahinter befindet sich das deutsche Haus. Auf den ersten Blick ein Pissoir. Eine Hütte. Die Wände roh gemauert. Backstein von seltsamer Art. Durchsetzt von Löchern. Vollgesogene, aufgeschichtete Schwämme. An der einen Seite befinden sich zwei hölzerne, verschlossene Tore. Emaillierte Schilder mit EINS und ZWEI darüber. Abgesägte, verrostete Stahlträger eines ehemaligen Vordaches ragen aus den Fugen. Fenster in uralten Eisenrahmen. An der anderen Seite zwei Öffnungen, die in Schwärze führen. Hinein in den Hinrichtungsschuppen des Strafgefängnisses Plötzensee. Von 1933 bis 1945 gingen durch diese Löcher über zweitausendfünfhundert Menschen ins Nichts. Im ersten Raum sind schwach beleuchtete Texttafeln an die Wände gehängt worden. Dieselben Texte sind in bereitliegenden Broschüren zu lesen. In der Ecke ein Wandschrank, aus dem touristische Abfälle quellen.
Menschen, die ermordet werden sollten, wurden zuerst hier hineingeführt. Die Hände schon seit Tagen gefesselt. Mehrere Männer standen hinter einem Tisch. Funktionsträger: Der Vorsteher des Totenhauses Appelt, Staatsanwalt Stoltz, der Richter Manfred Roeder, Professor Stieve vom Anatomisch-Biologischen Institut der Friedrich-Wilhelm-Universität und mit gedruckter Einladungskarte in der Tasche Kommissar Strübing. Liane Berkowitz wurde gebracht. Sehr klein und zierlich. Neunzehn Jahre alt. Im Mai 1942 hatte sie eines Nachts Flugblätter auf dem Ku’damm geklebt. Gegen die Propaganda- Ausstellung “Das Sowjetparadies”. Am 26. September 1942 wurde sie morgens um sechs Uhr verhaftet. Sie lebte bei ihrer Mutter. Sie erwartete ein Kind. Im April 1943 wurde ihre Tochter Irene im Frauengefängnis geboren. Vier Monate später “verstarb” das Kind im Krankenhaus der SS in Eberswalde. Diese Nachricht wurde der Mutter noch übermittelt. Der Staatsanwalt sagte: “Scharfrichter, walten sie ihres Amtes!” Zwei kräftige Helfer packten die junge Frau und warfen sie unter das Fallbeil. Der Henker Roettker drückte auf den Knopf. 19 Uhr und 45 Minuten am 5. August 1943. Liane war die letzte von 13 Frauen, die seit 19 Uhr ermordet wurden. Roettker hatte dabei seine Zigarette nicht aus dem Mund genommen. Pro Kopf erhielt er 80 Reichsmark Prämie. Nun begann Professor Stieve mit seiner Auswahl. Hart hatte er in den vergangenen Wochen verhandelt. Seit Kurzem wurde nur noch abends gemordet. Eventuell störende Luftangriffe waren um diese Zeit seltener. Der Professor wollte aber den Anteil für seine Anatomie-Studenten rechtzeitig bekommen. Wenigstens die letzte Straßenbahn sollten sie nach dem Unterricht noch erreichen. Stieve zeigte selektierend auf die offenen Kisten. Die Frauen wurden ausschließlich gynäkologisch seziert. Die zerschnittenen Leichen wurden als Abfall beseitigt. Kommissar Strübing hatte für Lianes Vernehmungen 5.000 Reichsmark Prämie erhalten. 1.1967 verstarb er, geehrt als Mitarbeiter des Bundesnachrichtendienstes. 1951 wurde Roeder angeklagt. Das demokratische Gericht der Bundesrepublik verurteilte nicht ihn. Es sprach gegen die anklagenden Angehörigen der Ermordeten Geldstrafen wegen Verleumdung aus. Roeder lebte rehabilitiert im Kreise der Familie in seiner Villa. Der zweite Raum des Hinrichtungsschuppens enthält nicht einmal Texte an den Wänden. Ein dicker Berliner hat seinen spanischen Freund hergeführt. Er schimpft: „Wieso ist das Waschbecken abmontiert? Nur die gelben Kacheln dahinter sind geblieben. Wo sind die Holzstufen zum Galgen? Weshalb fehlen am Doppel T-Träger drei der ehemals acht Haken? Wo ist das Fallbeil geblieben?” Wir stehen in leerem Raum. Die Erinnerung soll schwinden. Der spanische Besucher geht hinaus. Unter Tannen ein idyllisches Häuschen. Der uniformierte Wächter öffnet. „Haben Sie die Gedenkbroschüre auf Spanisch?” „Nee! Jibs nich’!” „Französisch ginge auch.” „Französisch is’ aus!” Der Wächter schließt die Tür. Mit seinem guten deutschen Schäferhund geht er um die Ecke. Tischzeit. Mahlzeit. Über sechs Meter hohe Mauern weht der Geruch von Sauerkraut und Bauchfleisch. Plötzensee ist heute ein riesiges Knastgelände für Jugendliche. Für Frauen. Bei der Einweihung erwähnten die Politiker mit Stolz die Mutter-und-Kind-Zellen. Das Blut der bestialisch Gemordeten haben die Steine aufgesogen. Es lief in die Abwasserkanäle. Es düngte die Bäume und Pflanzen. Es klebt am Geld der damals Beteiligten. Überall in Deutschland lebten sie. Bauten den Nachkommen Häuser. Von Flensburg bis Freiburg quillt dickes Rot aus den Wänden…
***
Tibor Jagielski
tod im tegel
XXV SEPTEMBER
für hannelore
zuletzt schleppte sich eitelberg auf das dach und sprang in die tiefe er lebte im siebten stock und unter seiner loggia wuchsen die zwergkiefern er wollte auf numer sicher gehen, darum erklomm er mit letzter kraft die sechs etagen und stürzte sich vom dreizehnten stock auf die betonplatten; genau dort wo siebenhundert bewohner des hauses tagein tagaus vorbeigehen; einen monat lang trat aus den poren des steines sein blut heraus und färbte rostrot das grau, zwei handflächen gross. neunundvierzig tage wollte ich an ihn denken. manchmal legte ich eine wildrose, zog die mütze ab und blieb eine minute stehen, doch meistens blieb es nur beim rose werfen und mütze ziehen (szybciej, franek, szybciej); einmal wachte ich in der nacht auf, genau um die zeit als er sprang, und fragte mich: warum? (ich suchte dann die brahmsplatte aus, weil bei ihm die träne, die von dem auge fällt das herz erleichtert); ein paar mal sprach ich für ihn das vaterunser (so wie ich es die ganze kindheit und jugend tat, wenn jemand starb); manchmal meditierte ich am seeufer oder dachte an ihn beim schwimmen; doch es gab auch tage wo ich eitelberg komplett vergaß; es ging schnell – so reisst sich leben von dem tode weg und versucht zu fliehen. es ging schnell: zuerst verschwand die leiche, dann die polizei, die gaffer und die reporter; reinigungsarbeiter schütteten den sand und kamen drei tage hintereinander mit den besen; keiner legte einen blumenstrauss oder zündete eine kerze – tschüss, erledigt; – eeyyy!!! läßt es liegen…- rief ich einmal so laut wie ich konnte, als irgendwelche idioten meine blume zertraten (sie wurden plötzlich zehn zentimeter kleiner und bogen im rudel brav um die ecke), es war mitternacht und später, viel später, kurz vor dem sonnenaufgang, flog das reiherpaar mit dem jungen am rostroten himmel vorbei und dahin. am siebenunddreißigsten tag fing es zu regnen an; die wolken kamen aus dem westen und brachten näße drei tage lang; dann fuhr ich weg auf die insel gepeitscht vom wind und von zweifel; doch die ließen bald nach, als ich die wellen umarmte, sanddorn pflückte und schnitt ab den flundern die köpfe; es wurde stiller und stiller; bis die feuerquallen an den strand kamen und tanzten im seichten gewässer; sie waren rostrot; doch ich ging am fünfzigsten tag mit undine in das blau an ihnen vorbei.
Och, biedny tatku. Wybacz, że się z ciebie natrząsałam. Dzisiaj ja też zapisuję nazwisko Nietszche z błędem.
„Asortyment strapień” Lydii Davis w tłum. M. Tabaczyńskiego
Matylda Wikland
… głównie na zasadzie kontrastu wywiedzionych
i. Do Berlina docieram w autobusie, choć zapłaciłam za bilet na pociąg. Dzięki wspaniałomyślności rządu federalnego Niemiec ostatnich koło trzydziestu lat, który linii kolejowych po „dedeerach” nie raczył serwisować, aż stały się niebezpieczeństwem uzasadniającym zamknięcie torów {1}. Więc wygonili nas z sponsorowanych przez Unię nowoczesnych wagonów, na moje pytanie o szczegóły dalszej podróży odpowiadając, „przechodzicie państwo pod nadzór niemieckiej ekipy konduktorskiej”. Więc przebiegam dosłownie z torbami przez dworcowe korytarze, w pośpiechu, gdyż nie wiem, za ile ta komunikacja zastępcza ma odjechać, gdyż nie wiem, gdzie ona stoi przed tym dworcem, gdyż nie wiem, ile jeszcze przed mną tego dworca, gdyż niespełna godzinę wcześniej sobie spokojnie śniłam moje koszmary o zawaleniu sesji z przekonaniem, że mam jeszcze parę godzin nieprzerwanej podróży, gdyż nie wiem, czy gdyby Sokrates żył współcześnie, to jego dewizą nie byłoby przypadkiem, „wiem, że nic nie wiem, a koleje państwowe wiedzą jeszcze mniej.”
Moja siostra Kasia Krenz podarowała mi ostatnio niezwykłą książkę.
W roku 2021 książka dostała nagrodę jako najlepsza książka arabska.
Na początku lat dziewięćdziesiątych autorka, literaturoznawczyni, znalazła na straganie bukinisty opublikowaną ponad ćwierć wieku wcześniej powieść zatytułowaną Miłość i milczenie Inajat az-Zajjat. Nigdy nie widziała tej powieści, nigdy nic nie słyszała o jej autorce. Zdziwiła się, bo myślała, że z racji zawodu zna całą egipską literaturę współczesną, a już na pewno kobiecą. Zaczęła ją tropić. Dowiedziała się więc, że Inajat az-Zajjat popełniła samobójstwo kilka lat przed opublikowaniem tej debiutanckiej książki. Ale autorka nie próbuje stworzyć biografii całkowicie zapomnianej pisarki, zamiast tego próbuje odtworzyć świat, w którym jej starsza o pokolenie koleżanka żyła, pisała, kochała i umarła. Jest to bardzo mi bliska technika literacka. Czasem myślę, że w ogóle nie umiem inaczej pisać, tylko tak, zlepiając pewną wspólną myślą nieważne drobiazgi, szczegóły innych historii, fragmenty i ułomki, aż się ich zbiorą dwa kosze, a to już wystarczy na książkę.
Wydawnictwo: Biblioteka polsko-arabska, seria wydawnicza “Egipt mówi o sobie” , Kair – Łódź 2023 (oryginał wydany w Kairze w roku 2019)
Wstęp do wydania polskiego : Jasir Abd al-Latif
Z języka arabskiego przełożyła: Agnieszka Piotrowska
Z tej niezwykłej mieszanki spraw ważnych, takich jak światowa polityka, i całkiem nieważnych, jak lokalizacja sklepu mleczarskiego Astra, wybieram jeden fragment. Fragment o ścinaniu włosów. W dniu samobójstwa, 3 stycznia 1963 roku Inajat odwiedzi sąsiadkę. Wygląda inaczej niż zwykle i sąsiadka myśli, że Inajat była u fryzjera.
Dla wyjaśnienia. Tego dnia Inajat otrzymała z wydawnictwa odmowę wydania jej debiutanckiej książki, Milczenie i miłość. Książka ukaże się dopiero cztery lata po jej samobójczej śmierci.
***
Strona 221 i następne:
Możecie zastanawiać się, dlaczego dwudziestosześcioletnia kobieta – mająca syna, bez którego nie wyobrażała sobie życia, troskliwego i światłego ojca, jakim był Abbas az-Zajjat, pracę w Niemieckim Instytucie Archeologicznym, którą lubiła, oraz pisząca drugą powieść o uczonym o nazwisku Keimer – miałaby iść do fryzjera, a potem popełnić samobójstwo. Ja także długo nad tym myślałam. Pytałam jej siostrę i przyjaciółki, ale nie potrafiły mi odpowiedzieć.
Moim zdaniem w układance brakuje jednego elementu – Inajat wcale nie poszła do fryzjera. Zostawiwszy syna z matką, wróciła do swojego mieszkania i stanęła przed lustrem. Zrozumiecie ten moment lepiej niż ktokolwiek inny – moment, w którym kobieta nie wie, co ze sobą zrobić. Nie ma ochoty wyjść, mówić, pisać, krzyczeć ani stłuc lustra potwierdzającego jej istnienie.
W jednej chwili Inajat postanawia zmienić swój wygląd, swój gniew, wewnętrzną ranę i przerażenie, które ją opanowało, przenieść na to, co widziała przed sobą: na swoją twarz w lustrze. Chwyciła za nożyczki i ścięła włosy. Bądź co bądź były to jej włosy, część jej tożsamości.
Wizyta Inajat z obciętymi włosami u drzwi sąsiadki była jak walka o ostatni oddech. Przypominała kogoś, kto biegnie co sił po podpaleniu swego ciała albo zmarłą uśmiechającą się lub oddającą mocz na skutek rozluźnienia mięśni twarzy czy pęcherza. Poszła tam jak zahipnotyzowana, gotowa prosić o pomoc, być może przerażona własnym odbiciem w lustrze. Ale pod drzwiami sąsiadki zdecydowała, że nie chce pomocy i powiedziała, że idzie, bo jest umówiona.
Domyślam się, że część z was przynajmniej raz ścięła włosy. Spróbujmy sobie wyobrazić (te wszystkie pisarki): nasza babka Aisza At-Tamurijja, która do końca życia chodziła w hidżabie, z pewnością zrobiła to po śmierci córki.
Warda al-Jazidżi uczyniła to, gdy usłyszała plotkę, że autorami jej wierszy są jej ojciec i dwaj bracia.
Malik Hihni Nasir robiła to za każdym razem, gdy zdeptywano jej honor. Na przykład wtedy, gdy kbiety naśmiewały się z jej bezpłodności i gdy jej mąż sprowadził sobie za jej plecami nową żonę. A nawet wtedy, gdy już po tym wszystkim, dowiedziała się, że to on a nie ona, nie może mieć dzieci.
Majj Zijada robiła to niezliczoną ilość razy. Kiedy zmarła jej matka, gdy leczono ją w szpitalu psychiatrycznym z powodu jej szaleństwa. I po powrocie, gdy nikt jej już nie odwiedzał. Czyn ten najbardziej gorzki smak miał wtedy, gdy uzmysłowiła sobie, że marnuje życie na salonach literackich z mężczyznami, którzy nazywali ją “piękną”, zamiast zamknąć im drzwi przed nosem i pisać.
Galila Roda chwyciła za nożyczki, kiedy lekarz powiedział jej, że jej syn Galal nie skończy trzech lat z powodu atrofii mózgu i kiedy została skompromitowana przez sudańskiego poetę panarabskiego, ponieważ odmówiła poślubienia go.
Durrijja Szafik własnoręcznie obcięła sobie włosy w dniu, w którym nasz wspaniały Taha Husajn znieważył ją za przewodzenie strajkowi kobiet na rzecz uwzględnienia ich praw w konstytucji z 1956 roku. Pisarz nazwał ją i jej koleżanki “niepoważnymi i szukającymi sławy”.
Alifa Rifat w dniu, gdy usłyszała pogłoski, że promuje “lesbijstwo”.
Latifa az-Zajjat również ścięła włosy, rozdarta między podwójnym niepowodzeniem: w pracy na rzecz wspólnoty i w życiu z mężczyzną, który rozbudził w niej kobiecość.
Dziwi mnie, że żadna z was nie napisała w tym momencie. Gdyby tak się stało, miałybyśmy wspaniałą antologię, zatytułowaną Ścinanie włosów, stanowiącą zapis chwil rozpaczy: byłaby umieszczana w bibliotekach. (…) Nadto nasza antologia nie ograniczałaby się do jednego gatunku literackiego. Byłaby to raczej forma zbiorowa, obejmująca wszystkie gatunki i kategorie literackie. (…)
Wszystkie te piękne kobiety, które ścięły włosy przed lustrem (…) znają ten moment, nawet jeśli same o nim nie mówią. Moment konfrontacji z lustrem i wcielenie się w pustkę pragnienia zmiany siebie poprzez ukaranie swojego ja, zniekształcenie i zredukowanie jednej z własnych cech. Moment przemija, kobieta odczuwa daremność swego czynu, jej złość narasta, uspokaja się i wchodzi w fazę głębokiej rozpaczy – potrzebną do odrośnięcia włosów.
Z wielkim żalem zawiadamiamy, że dnia 27 czerwca 2025 roku w wieku 95 lat odeszła na ostatnią akcję Janina Ostrowska-Kowalska, w czasie wojny pseudonim „Mirka”, jedna z najmłodszych łączniczek Armii Krajowej, czynna w Rejonie II Celków, Obwód VII „Obroży” Okręg Warszawa.
W wieku 14 lat aresztowana wraz rodzicami – więźniarka Pawiaka.
Odznaczona Krzyżem Walecznych, Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami, czterokrotnie Medalem Wojska, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Zwycięstwa i Wolności.
Była psycholożką. Jej mężem był znany chirurg, Mieczysław Kowalski. Mieli dwie córki – Małgorzatę i Marię.
Była wspaniałą i dzielną kobietą, mądrą i z poczuciem humoru. Przeżyła życie niekiedy trudne, ale piękne i szczęśliwe. Swoje wspomnienia zawarła w książce „Biała apaszka”.
Napisała kilkaset tekstów, które publikowała na (naszych) blogach. W jednym z wpisów zacytowała z pamięci długi wiersz, swój ulubiony, Juliana Ejsmonda, „Sztuba”, w którym życie przyrównane zostało do szkoły. Oto cztery ostatnie zwrotki:
Aż przyjdzie wreszcie godzina, Godzina szczęśliwa bez miary, Pojdziemy po dzwonku ostatnim Do Nieba gdzieś na wagary
Będziemy psocić i broić I gwiazdom robić kawały I słońcom dawać kuksańce Gdyby się z nami nie śmiały
A dobre duchy, co władną Niebios przejrzystym turkusem Usmiechną się do nas łagodnie I dadzą nam piątkę z minusem.
Bóg zajrzy kiedyś w ów dziennik I spojrzy na nasze twarze I piątkę zostawi na wieki A minus starannie wymaże
Żegnamy Cię
Córki, zięć, wnuczki z mężami, prawnuczka i prawnuki oraz siostrzenice i bratanek z rodzinami Warszawa, Florencja, Ottawa, Berlin, Gdańsk 27 czerwca 2025 roku
Spotkały się z Marylą, powiedziała Magdalena Ciechomska. Miała na myśli Marię Gast-Ciechomską, która odeszła już 6 lat temu – właściwie nie do wiary, że to już 6 lat. Ewa i Maryla przyjaźniły się ze sobą,
Grób Maryli podczas jej pogrzebu – wiersze Ewy Karbowskiej; fot. EMS
Tu na blogu jej imię i nazwisko jest tuż nad moim. To oczywiście bez znaczenia, ale jak ją teraz oznaczyłam na liście autorów, rzuciło mi się w oczy, że byłyśmy obok siebie.
Hier gab es zeit lang die Rede zu Tibor Jagielskis Beerdigung zu lesen, die auch bei seiner post hum Ausstellung im SprachCafé Polnisch gekürzt und verändert vorgelesen wurde und die wir leider im Juli 2025 entfernen müssten.
Was uns bleibt, ist seine Lieblingsmusik: „Winterreise“ von Schubert.
Tibor Jagielski, Krystyna Koziewicz,Ela Kargol i Ewelina Jaworska
Od adminki: Takie niebo zapłonęło nad Berlinem, gdy 13 stycznia zebraliśmy się w Polskiej Kafejce Językowej, aby wziąć udział w wernisażu prac Tibora Jagielskiego i posłuchać jego wierszy. Wokół tego spotkania powstało wiele tekstów, kilka z nich opublikuję dziś. Następny w sobotę za tydzień.
To uczucie, że śmierć jest wokół mnie. Poczułem to, gdy miałem 8 lat. Był początek nowego roku szkolnego; babie lato. Na otoczonym lipami i topolami podwórku pewne dziecko codziennie i systematycznie dostawało od ojca bicie na śmierć, a my, dzieci byliśmy niemymi świadkami tego okrucieństwa. Uczucie bezradności, bycie zdanym na łaskę i niełaskę. Nigdy nie doznałem takiej ciszy jak ta, która zapadła po ostatnim ciosie i ostanim krzyku mego maltretowanego rówieśnika, ciszy, która jak chmura rozpostarła się nad naszą ulicą, unicestwiając odgłosy aut i tramwajów dobiegające od głównej ulicy. Cisza, pustka, bezruch. Czas zastygł, a ja popadłem w niemoc, która mnie nie opuszcza do dziś.
nam nie jest ten następny świat łaskawy ani święty piotr pobrzękuje kluczami ani hurysy depilują łydki egipskim woskiem
jak dobrze wypadnie – moim zdaniem – będziesz w skrzydle chrząszcza albo tak jak ja nasieniem dmuchawca
nic po piramidach
barbarzyńcy na lesbos
kije bejsbolowe wchodzą do ogrodu poezji
harfa gra wrzask nędzników miotanych w te i we wte koncertem fal epoki plastyku
nie nie dopadną sapho nie poruszą nawet niewdzialnego dla nich świata tak zadecydowali bogowie
06/03/20
ikona
50 lat temu już się nie obudziła nasza ikona z celuloidu i w technikolorze ale jej cuda przetrwają
5.08.2012
Tibor Jagielski Biografia
Ich bin ein Gedicht Aber niemand liest mich außer dir
So viele Gedichte Jung und alt Wandern durch die Zeit
Meine letzte Strophe hat noch nicht angefangen Und weil du dich gerade in der Mitte befindest Singe ich und tanze
Es ist Zeit der Freude Doch ich weiß jedes Gedicht hat sein Ende
Ewa Maria and Friends 