„Hommage à Jan Buck” – MAMADA – piosenki dolno- i górnoserbołużyckie

W Dniu Kobiet z przyjemnością przedstawiamy 11-osobowy żeński zespół MAMADA pod kierownictwem Viktorii Korol, którego recital uświetnił podwójny wernisaż wystaw „Wszystko jest pejzażem. Serbołużycki malarz Jan Buck” oraz „Hommage à Jan Buck (IV): WSZĘDZIE – NIGDZIE – DOM”, a także stanowiące wprowadzenie do nich „Międzynarodowe sympozjum badawcze Hommage à Jan Buck – lubuskie i dolnośląskie konteksty: geografia, historia i sztuka” w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (2.02.2024 r.)

Wystawy ku czci najsłynniejszego serbołużyckiego artysty Jana Buka/Bucka oglądać można do 5.05.2024 roku.

Inicjatorką i kierowniczką naukową monumentalnego projektu „Hommage à Jan Buck” (2022–2025), o którym już pisaliśmy, a który zakończy się w styczniu 2025 r. w Złym Komorowie/Senftenbergu na Łużycach, jest dr Lidia Głuchowska z Instytutu Sztuk Wizualnych Uniwersytetu Zielonogórskiego. Dołożyła ona wszelkich starań, by jako wyraz tożsamości Serbołużyczan języki dolno- i górnołużycki były widzialne i słyszalne na wszystkich etapach projektu – w publikacjach i w filmach, jak również na planszach z sympozjów i wystaw. W Zielonej Górze dodatkowo, wraz z Christiną Boguszową/Bogusz, Anną KosacojcKoselową/Kossatz-Kosel, Christiną Klimową/Kliem i Gregorem Kliemem, wspierała zespół wokalny MAMADA w ustaleniu proweniencji i pozyskaniu tekstów wykonywanych przez niego piosenek.

Za wybór repertuaru na koncert w ramach projektu „Hommage à Jan Buck” – siedmiu utworów, w tym trzech dolnoserbołużyckich („Schylila jo se jarobinka”, „Stoji ta Lipa”, „Ty sy tajka wikotata”) i czterech górnoserbołużyckich („Kermuša”, „Hdźež so módrja, zelenja”, „Hanka, ty brune wóčko”, „W jednej ruce Hanku”) odpowiedzialna była Justyna Lubas-Wałęcka – członkini zespołu MAMADA, a jednocześnie pracowniczka Muzeum Ziemi Lubuskiej.

Dzięki temu oba swojsko dla Polaków brzmiące języki serbołużyckie wybrzmiały także w wersji wokalnej.

Dziś prezentujemy trzy wykonane przez MAMADĘ piosenki, z tego dwie w nagraniach z podwójnego wernisażu i jedno studyjne, lecz ze zdjęciami z tej uroczystości

1/ „Schyliła jo se Jarobinka” („Jarobinka”/„Njedušny”) to dramatyczna ludowa pieśń z Dolnych Łużyc, których wschodnia część od 1945 r. znajduje się na obszarze południowej części województwa lubuskiego (ze stolicą w Żarach, m.in. okolice Lubska, Jasienia, Gubina i Nowogrodu Bobrzańskiego).

Piosenka opowiada o tym, jak w wyniku „zbrodni doskonałej” kobieta straciła kochanka. Ma jednak nadzieję, że znajdzie ukojenie ramionach innego. Z rozterki spędza czas w karczmie i poszukuje nowego partnera…

Pieśni „z ludu” to ważny komponent kultury Serbołużyczan. Znane są z zachowanych jeszcze z XIX w. śpiewników. Wykonuje się je przy spotkaniach w trakcie świąt – a dawniej – także w trakcie czynności gospodarskich, np. przędzenia lnu, zapustów, okresu wielkanocnego oraz jesiennych kiermaszy – podczas których społeczność zajada się lokalnymi wypiekami. W pieśniach przywołuje się piękno ojczystego pejzażu oraz sentymentalnych wspomnień (np. w pieśni „Hdźež so módrja, zelenja”).

Nagranie (original soundtrack/fragment): Mariola Nehrebecka
https://www.youtube.com/watch?v=TmfAp2tqtBI

1/ Jarobinka (Njedušny) – „Časopis Maćicy Serbskeje”, 1883

Schylila jo se jarobinka,
zabila mi ľubego, judahej,
zabila mi ľubego.

Zbóžko aby njezbóžko,
dźo ja skrydnu drugego?

Drugego ja dawno mam,
ale wón mi zwěrny njej.

Do korčmy mej ćindźomej,
z drugimi wón rejujo
a se z nimi šenkujo.

Ja pak dyrbju ći glědować,
jare ćěžko zdychować.

Zdychuj aby njezdychuj,
toľa swójej njeb´dźomej.

Todľa som ja lětko prjedy wědźela,
žo mej swójej njeb´dźomej.

Dyž ty sy to lětko prjedy wědźela,
cogdľa sy mi wěrila?

Wěrila som ći ja, wěrila,
šycko z falšom měnila.

Całe nagranie studyjne znajduje się tutaj https://www.youtube.com/watch?v=G4S8sRdEfkE

2/ „W jednej ruce Hanku” to zabawna ludowa piosenka z Górnych Łużyc, których wschodnia część od 1945 r. znajduje się na obszarze części województw dolnośląskiego (m.in. Zgorzelec, Lubań i Bogatynia) oraz lubuskiego (Iłowa i Łęknica/ Mużaków).

W piosence mężczyzna opowiada o tym, jak znakomicie bawi się we wspaniałej kompanii „w jednej ręce z Hanką, a w drugiej ze szklanką”, zgodnie ze słynną formułą: „Wino, kobiety i śpiew“.

Nagranie (original soundtrack/fragment):
Mariola Nehrebecka
https://youtu.be/P7a05zD6tRE?si=vAzehND2oIQnQ9Z0

W jednej ruce Hanku,
w druhej ruce kanku
a ći hercy pódla:
to je žiwjenje!

Hančička zejhrawa,
kaž ta rjana róžička;
pórčate, židźane
banty zlětuja.

Piwko, winko, połna kanka
a ta reja wjesoła,
trubka, lubka, rjana Hanka:
to je radosć hólčika!

Z trubčičku, z lubčičku
hólčik rady rejku ma,
luboznej, najrjeńšej
swojej připiwa.

3/ A oto jeszcze jedna, piękna górnoserbołużycka piosenka
Nagranie studyjne, zdjęcia z koncertu / MAMADA/Justyna Lubas-Wałęcka
https://www.youtube.com/watch?v=nlRG8jV_2g0

Tym razem podajemy zarówno oryginalny tekst górnoserbołużycki, jak i tłumaczenie na język polski

Hanka, ty brune woczko

https://youtu.be/nlRG8jV_2g0?si=K-W3SdHxxivrjpO_

Hanka, ty brune, brune wóčko,
ja će derje widźu
we tej hustej šmrjokowince,
na tym zelenym kopičku!
Hahej!

Hanka, ty módra, módra hubka,
ja će derje widźu
Wosrjedź hubki běle zubki,
lubje na mnje so posměwas!
Hahej!

Hanka, ty běła, běla nóžka,
ja će derje widźu.
Pohoń łóżku bělu nóžku,
pomhaj mi ćežki karan njesé!
Hahej!

Hanko, ty brązowe oczko

Hanko, ty brązowe, brązowe oczko,
spójrz, widzę cię! w gęstych zroszonych jagodzinach,
na zielonym wzgórzu,
Hahej!

Hanko, ty niebieski, niebieski pocałunku,
spójrz, widzę cię! W pocałunku błyskają
twoje białe zęby, posyłasz mi zalotne uśmiechy
Hej!

Hej! Hanka, ty biała, biała stopo,
spójrz, widzę cię! Stań na swoje białe nóżki,
pomóż mi nieść ciężki dzban z jagodami!
Hej!

Relacje o sympozjum i podwójnej wystawie z cyklu „Hommage à Jan Buck”: https://uz.zgora.pl/aktualnosci/miedzynarodowe-sympozjum-hommage-a-jan-buck-wielojezyczne-echo-zielonogorskiej-awangardy-na-dzikim-zachodzie-3953.html
https://mzl.zgora.pl/aktualnosci/relacja-z-miedzynarodowego-sympozjum-badawczego/
https://isw.uz.zgora.pl/aktualnosci/ostatnia-szansa–by-w-calosci-zobaczyc-wszystko-jest-pejzazem-serboluzycki-malarz-jan-buck-hommage-a-jan-buck-iv–wszedzie-nigdziedom-198.html
https://isw.uz.zgora.pl/aktualnosci/dokumentacja-podwojnej-ekspozycji-jan-buck-hommage-a-jan-buck-iv–muzeum-ziemi-lubuskiej–zielona-gora-200.html
https://tiny.pl/dhfpx

Relacja filmowa
LCI/UMWL:https://www.youtube.com/watch?v=ErgVx2iVHcU

Text in English