Lidia Głuchowska & Jurij Gaszczak & Mariusz Kubielas

^{Film Kobieta i koń & Film Frau und das Pferd}

KONCERT I WYSTAWA (Deutsch unten)

UPAMIĘTNIAJĄCE OFIARY NIEMIECKIEGO NAZISTOWSKIEGO OBOZU KONCENTRACYJNEGO I ZAGŁADY
80. ROCZNICA WYZWOLENIA AUSCHWITZ-BIRKENAU

27.01.2025, godz. 18.00, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu

Organizator: Biuro Saksonii we Wrocławiu

Tydzień temu opublikowaliśmy film ukraińskiego artysty Jurija Gaszczaka Schulzomania (2015). Daje on wgląd w niektóre prace z wystawy, która otwarta zostanie w dniu 80. rocznicy wyzwolenia nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.

Film Gaszczaka pozwala odwiedzającym wystawę zajrzeć przez okno żydowskiego domu do jego wnętrza i przy dźwiękach muzyki klezmerskiej zanurzyć się w ruchomych obrazach z serii fotografii Mariusza Kubielasa.

Film Schulzomania

Wernisaż wystawy poprzedzi koncert z udziałem solistów z Young Ensemble Semperoper Dresden oraz orkiestry i chóru Uniwersytetu Muzycznego we Wrocławiu. Fragmenty opery Pasażerka Mieczysława Weinberga z librettem opartym na powieści Zofii Posmysz, polskiej pisarki ocalałej z Auschwitz, mają przypomnieć o traumie Holokaustu poprzez historię przypadkowego spotkania byłej strażniczki obozu koncentracyjnego Auschwitz z kobietą ocalałą z obozu na statku pasażerskim na początku lat 60 XX wieku.
Wystawa fotografii Mariusza Kubielasa w foyer wrocławskiej Akademii Muzycznej stanowi kontrapunkt dla tego muzycznego upamiętnienia ofiar nazistowskiego reżimu. Przypomina o bogactwie utraconej kultury żydowskiej w Europie Środkowo-Wschodniej przed II wojną światową.

MARIUSZ KUBIELAS

BRUNO SCHULZ – GHETTO PERDITO – IN MEMORIAM

27.01–28.02.2025

Foyer Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu

W czasach reżimu nazistowskiego miliony ludzi straciło życie w około tysiącu niemieckich obozów koncentracyjnych. Większość z nich stanowili żydowscy więźniowie z całej Europy. „Auschwitz” – nazwa największego z obozów zagłady – to synonim Holokaustu. Niezliczeni Żydzi, w tym artyści i intelektualiści, byli też izolowani, prześladowani i mordowani w gettach. Jednym z ich był Bruno Schulz, polsko-żydowski pisarz, grafik i malarz – zastrzelony na ulicy Drohobycza (obecnie w Ukrainie), niedaleko Lwowa – na krótko przed planowaną ucieczką.

Również rodzina fotografa Mariusza Kubielasa (ur. 1953) tragicznie doświadczyła traumy Holokaustu. Obu jego dziadków zamordowano w Auschwitz jako przeciwników nazistowskiego reżimu, a wujek został rozstrzelany jako zakładnik w Nowym Sączu. Jego ojciec przeżył obozy koncentracyjne Auschwitz i Mauthausen-Gusen.

Zbiory opowiadań Brunona Schulza – Sklepy cynamonowe i Sanatorium pod klepsydrą – przepełnione wschodnio-żydowską fantastyką i hermetyczną metaforą – za jego życia „prawicowi” recenzenci uznali za „zdegenerowane”. Jego cykl graficzny Xięga bałwochwalcza – hołd dla wyemancypowanej Nowej Kobiety – krytykowano i cenzurowano.

Twórczość literacka i plastyczna Schulza oraz jego tragiczne losy stały się inspiracją dla cyklu fotograficznego Mariusza Kubielasa zainicjowanego w 2004 roku, który przywołuje bogactwo zaginionej kultury chasydzkiej okresu przedwojennego i dramat Holokaustu. Od 2009 roku wraz z aktorami-modelami inscenizuje on sceny utrwalane na kliszy fotograficznej, nawiązujące nie tylko do twórczości Schulza, lecz także do znacznie starszej tradycji chasydzkich obchodów święta purim, z których wyłonił się teatr żydowski.

Trzy z fotografii Kubielasa mają silne odniesienia do Holokaustu. Jedna z nich – Biały mesjański kruk (1) ukazuje wylatującego z komina starego żydowskiego domu ptaka – symbol nadziei, podczas gdy kominy komór gazowych w Auschwitz wypełnione były dymem palonych ludzkich ciał. W tle Nemroda wizyjnego (2), zdjęcia nawiązującego do rysunku Brunona Schulza z 1933 roku, widać sylwetki ludzi w obozowych pasiakach, co Kubielas traktuje jako sygnał przeczucia nadciągającej traumy Holokaustu. Sceneria fotografii Podróź po chleb (3) przedstawia pusty pokój. Z jednej strony symbolizuje ona tragiczne wydarzenie w biografii Brunona Schulza, który opuścił swój dom, by szukać chleba, a następnie został zastrzelony na ulicy przez SS-Sturmbannführera Karla Günthera. Z drugiej ujęcie to przypomina pomnik Das verlassene Zimmer, odsłonięty w 1996 roku na Koppenplatz na skraju dawnej berlińskiej dzielnicy żydowskiej (zaprojektowany przez Karla Biedermanna we współpracy z architektką krajobrazu Evą Butzmann). Na obrzeżach parkietu tego „Opuszczonego pokoju” pojawiają się cytaty z wiersza Nelly Sachs O die Schornsteine [O, kominy].

Wielkoformatowe fotografie Kubielasa, z ich magiczną aurą, poprzez wgląd w życie sztetla i fantazje Brunona Schulza, a także z uwagi na efekty świetlne uzyskane bez cyfrowej obróbki, wywołują nie tylko głęboką refleksję nad kondycją świata przed Holokaustem i po nim, lecz także efekt „zaproszenia do wejścia w obraz”. Wzmacniają go dwa krótkie filmy Jurija Gaszczaka. Oprócz wspomnianej już Schulzomanii jest jeszcze jeden. Powstał on w Starej Synagodze w Drohobyczu podczas jednej z pierwszych odsłon niektórych fotografii Kubielasa i nawiązuje do fotografii Kobieta karcąca fortepian w obecności trzech świadków (2012). Inną jego wersję publikowaliśmy dziesięć lat temu.

Transmedialna wystawa, obejmująca również fragmenty z prozy Schulza oraz metaforyczne tytuły zdjęć w języku polskim i niemieckim, ma na celu intensyfikację międzynarodowego i międzypokoleniowego dyskursu na temat wspólnej przeszłości i przyszłości wielokulturowego i wielowyznaniowego dziedzictwa Europy Środkowo-Wschodniej i całego świata w dobie postkolonializmu i globalizacji.

KURATORKA: dr Lidia Głuchowska, ISW, Uniwersytet Zielonogórski

FILMY: Jurij Gaszczak, Drohobycz, Lviv/Ukraina

PORTRET MARIUSZA KUBIELASA: Cezary Chrzanowski, Wrocław

***

GEDENKKONZERT UND AUSSTELLUNG

FÜR DIE OPFER DES DEUTSCHEN NATIONALSOZIALISTISCHEN KONZENTRATIONS- UND VERNICHTUNSGSLAGERS

80. JAHRESTAG DER BEFREIUNG VON AUSCHWITZ-BIRKENAU

27.01.2025, 18.00 Uhr, Karol-Lipiński-Musikhochschule in Wrocław

Veranstalter: Verbindungsbüro des Freistaates Sachsen in Wrocław

Vor einer Woche haben wir den Kurzfilm Schulz-Manie (2015)des ukrainischen Künstlers Jurij Gaschtchak publiziert, welcher sich auf eine Ausstellung bezieht, dieam 80. Jahrestag der Befreiung des nationalsozialistischen Konzentrations- und Vernichtungslagers Auschwitz-Birkenau eröffnet wird.

Der Film Gaschtchaks lässt die Besucherinnen und Besucher der Ausstellung durch das Fenster eines jüdischen Hauses in dessen Inneres blicken und zu den Klängen von Klezmer-Musik in bewegte Bilder der Fotoserie von Mariusz Kubielas eintauchen.

Film Schulzomania

Vor der Ausstellungseröffnung findet ein Konzert statt, an dem Solisten des Jungen Ensembles der Semperoper Dresden sowie das Orchester und der Chor der Hochschule für Musik in Wrocław teilnehmen. Auszüge aus Mieczysław Weinbergs Oper Der Passagierin, deren Libretto auf einer Novelle der polnischen Schriftstellerin und Auschwitz-Überlebenden Zofia Posmysz basiert, sollen das Trauma des Holocaust durch die Geschichte einer zufälligen Begegnung zwischen einem ehemaligen SS-Wachmann des Konzentrationslagers Auschwitz und einem Überlebenden auf einem Passagierschiff in den frühen 1960er Jahren in Erinnerung rufen.

Die Fotoausstellung von Mariusz Kubielas im Foyer der Breslauer Musikakademie setzt einen Kontrapunkt zu diesem musikalischen Gedenken an die Opfer des Naziregimes. Sie erinnert an den Reichtum der verlorenen jüdischen Kultur in Mittel- und Osteuropa vor dem Zweiten Weltkrieg.

MARIUSZ KUBIELAS

BRUNO SCHULZ – GHETTO PERDITO – IN MEMORIAM

27.01.–28.02.2025

Foyer der Karol-Lipiński-Musikhochschule in Wrocław

Zur Zeit des Nationalsozialismus kamen in den rund 1000 deutschen Konzentrationslagern Millionen Menschen ums Leben. Die meisten von ihnen waren jüdische Häftlinge aus ganz Europa. „Auschwitz“, der Name des größten Vernichtungslagers, wurde zum Synonym des Holocaust. Unzählige Juden, darunter Künstler und Intellektuelle, wurden auch in Ghettos ausgegrenzt, verfolgt und ermordet. Zu ihnen zählte der polnisch-jüdische Schriftsteller, Grafiker und Maler Bruno Schulz – erschossen auf offener Straße von Drohobytsch (damals polnisch Galizien), unweit vom heutigen Lwiw – kurz vor seiner geplanten Flucht.

Auch die Familie des Kunstfotografen Mariusz Kubielas (geb. 1953) war auf tragische Weise vom Holocaust betroffen. Seine bei¬den Großväter wurden als Gegner des NS-Regimes in Auschwitz ermordet, sein Onkel als Geisel in Nowy Sącz [Neu Sandez] erschossen. Sein Vater überlebte die Konzentrationslager Auschwitz und Mauthausen-Gusen.

Die Erzählungssammlungen von Bruno Schulz – Die Zimtläden und Das Sanatorium zur Sanduhr – mit ostjüdischer Phantastik und hermetischer Metaphorik aufgeladen – wurden zu seinen Lebzeiten von „rechten“ Kritikern als „entartet“ apostrophiert; sein Grafikzyklus Das Buch vom Götzendienst – eine Hommage an die emanzipierte Neue Frau – kritisiert und zensiert.

Bruno Schulz’ literarisch-bildnerisches Werk sowie sein tragisches Schicksal inspirierten die 2004 initiierte Fotoreihe von Mariusz Kubielas, welche an den Reichtum der untergegangenen chassidischen Kultur der Vorkriegszeit und an den Holocaust erinnert. Seit 2009 inszeniert er zusammen mit Modellschauspielern Szenen, die auf Fotofilm festgehalten werden. Sie beziehen sich nicht nur auf das Werk von Schulz, sondern auch auf eine viel ältere Tradition des chassidischen Purimspiels, aus der das jüdische Theater hervorging.

Drei Fotografien Kubielas haben einen starken Bezug zum Holocaust. Auf dem Foto Weißer Messianischer Rabe (1) fliegt ein Vogel – ein Symbol der Hoffnung – aus dem Schornstein eines alten jüdischen Hauses, während die Schornsteine der Gaskammern in Auschwitz mit dem Rauch brennender menschlicher Körper gefüllt waren. Im Hintergrund der Fotografie Visionärer Nimrod (2), die auf einer Zeichnung von Bruno Schulz aus dem Jahr 1933 basiert, sind Silhouetten von Menschen zu sehen, die als KZ-Häftlinge gekleidet sind, was Kubielas als Andeutung des Traumas von Holocaust erscheinen lässt. Das Setting der Fotografie Reise für Brot (3) zeigt einen leeren Raum, der einerseits ein tragisches Ereignis in der Biografie von Bruno Schulz symbolisiert, der seine Wohnung verließ, um irgendwo Brot zu finden und dann auf der Straße von SS-Sturmbannführer Karl Günther erschossen wurde. Andererseits erinnert es an das 1996 auf dem Koppenplatz am Rande des ehemaligen Berliner Scheunenviertels enthüllte Denkmal Das verlassene Zimmer (entworfen von Karl Biedermann in Zusammenarbeit mit der Landschaftsarchitektin Eva Butzmann), auf dessen Boden ein Zitat aus Nelly Sachs’ Gedicht O die Schornsteine zu lesen ist.

Die großformatigen Fotografien Kubielas mit ihrer magischen Aura aus Einblicken in das Leben Stetls und den Phantasien von Bruno Schulz sowie Lichteffekten, die ohne digitaler Nachbearbeitung erzielt wurden, evozieren nicht nur eine tiefe Reflexion über den Zustand der Welt vor und nach dem Holocaust, sondern auch eine „Einladung, ins Bild zu treten”.

Dieser wird durch zwei Kurzfilme von Jurij Gaschtchak verstärkt. Außer dem oben erwähnten Film Schulz-Manie, handelt es sich auch um einen anderen, der in der Alten Synagoge in Drohobytsch während einer der frühesten Enthüllungen einiger Aufnahmen Kubielas entstand und sich auf das Foto Eine Frau – Klavier tadelnd – in Anwesenheit von drei Zeugen (2012). bezieht. Eine andere Version davon haben wir vor zehn Jahren publiziert.

Kobieta i koń rewers

Die transmediale Ausstellung, die auch Auszüge aus Schulz’ Prosa und die metaphorischen Titel der Fotos in deutscher und polnischer Sprache umfasst, soll einen internationalen und generationenübergreifenden Diskurs über die gemeinsame Vergangenheit und Zukunft des multikulturellen und multikonfessionellen Erbes Mittel- und Osteuropas und der ganzen Welt intensivieren, welcher zur Zeit des Postkolonialismus und der Globalisierung immer wichtiger wird.

KURATORIN: Dr. Lidia Głuchowska, Institut für visuelle Künste, Universität Zielona Góra

FILME: Jurij Gaschtschak, Drohobytsch, Lviv/Ukraine

PORTRÄT VON MARIUSZ KUBIELAS: Cezary Chrzanowski, Wrocław