Roman Brodowski (Brom)

Od kilku już odcinków piszę o Rusi Kijowskiej pod rządami książąt skandynawskich, nie mogę więc nie wspomnieć o ostatnim z Rurykowiczów, który tworzył potęgę tego wielkiego księstwa, o księciu Jarosławie, zwanym Mądrym. Droga jego do przejęcia po Włodzimierzu władzy nad Kijowem nie była łatwa – tak się już w tradycji Rurykowiczów utrwaliło. Przypomnijmy, że Włodzimierz pozostawił po sobie 12 synów. Pierwszym spadkobiercą został jego najstarszy syn, Światopełk, który w sposób skrytobójczy lub w wyniku najazdów po kolei mordował swoich przyrodnich braci. Pierwszymi ofiarami Światopełka byli synowie Anny Porfirogenetki, Borys i Gleb, a następnie Światosław. Jarosław, wiedząc, że jest kolejnym obiektem zbrodni na liście brata, uciekł z odziedziczonego po ojcu Nowogrodu i znalazł schronienie w Skandynawii. Powrócił z Waregami, opanował Nowogród, a następnie zdobył Kijów, zmuszając Światopełka do ucieczki z kraju i szukaniu schronienia u teścia, Bolesława Chrobrego.

Tak Jarosław rozpoczął rządy w Kijowie. Po dwóch latach, w roku 1018 Światopełk przy wsparciu polskiego króla, powrócił do Kijowa. Pokonany przez Chrobrego Jarosław uciekł do Nowogrodu. Dopiero w 1019 roku udało mu się w boju nad Altą ostatecznie rozbić siły brata, a jego samego zabić. W ten to sposób po raz kolejny przejął sukcesję po Ojcu. Jednakże umacnianie władzy na Rusi nie przebiegało w spokoju i bez przelewu krwi. Były momenty, kiedy Jarosław musiał podnosić miecz przeciwko pozostałym przy życiu braciom, jak chociażby w 1024 roku, gdy przeciwko Jarosławowi wystąpił jego brat Mścisław, książę tmutarakański. Jarosław przegrał bitwę pod Czernichowowem i musiał zawrzeć z bratem dość niekorzystne dla siebie porozumienia. Bracia podzielili się kontrolą ziem ruskich – Mścisław otrzymał ziemie na wschód od Dniepru wraz z Czernichowem, Jarosław – na zachód, z Kijowem i Nowogrodem. Dopiero po śmierci Mścisława w roku 1036 Jarosław stał się samodzielnym władcą, Księciem „Wszechrusi”.

Panowanie Jarosława to jednak nie tylko ciągła walka o utrzymanie się przy władzy, ale przede wszystkim mądre zarządzanie krajem. To za jego panowania nastąpił tak zwany złoty okres Rusi Kijowskiej.

Książę kontynuował rozpoczęte przez ojca dzieło chrystianizacji, stawiał świątynie, jak sobór św. Zofii w Kijowie, likwidował ośrodku kultu pogańskiego, sprowadzał z Bizancjum zarówno mnichów, jak księgi cerkiewne, które tłumaczono na język staroruski, ale przede wszystkim, bez jakiejkolwiek konsultacji z Konstantynopolem, Jarosław powołał do życia metropolię i usadowił na niej w roku 1051 mnicha Hilariona.

Tradycyjnie, tak jak jego poprzednicy, Jarosław powiększał swoje wpływy i bogactwo, prowadząc wojny z Litwinami, Jaćwingami, Polską, Bałtami, Pieczyngami, Estrami. W roku 1031, ponownie, tak jak ojciec, zajął Grody Czerwieńskie, natomiast w roku 1036 rozbił pod Kijowem Pieczyngów. Udało mu się częściowo zjednoczyć samodzielne księstwa ruskie.

Jarosław nie tylko chrystianizował i siłą oręża jednoczył Ruś, ale dzięki zmysłowi dyplomacji utrzymywał i rozwijał rozlegle kontakty z zagranicą. W tym celu wykorzystał swoje dzieci, usadawiając je w wielu znamienitych europejskich rodach dynastycznych. Dzięki ich małżeństwom na wielu znamienitych dworach uzyskiwał poparcie, a w razie potrzeby i wsparcie. Syna Izjasława ożenił z córką polskiego króla, Mieszka II Lamberta, Wsiewołoda – z córką cesarza bizantyjskiego, Konstantyna Monomacha, Elżbietę wydał za mąż za króla Norwegii, Annę – za króla Francji, natomiast Anastazję – za króla Węgier. Nie tylko dzieci, ale i on sam związany był z dworem króla Szwecji poprzez ożenek z córką króla szwedzkiego, Ingigerdą.

Złoty okres Rusi to też rozwój infrastruktury państwa, rosnąca liczba grodów, tak obronnych, jak i ośrodków handlu i rzemiosła. Powstawały nowe ośrodki religijne, w tym biskupstwa. Za czasów Jarosława było ich na Rusi sześć, w tym najważniejszy był podlegający Konstantynopolowi Kijów.

Książę stworzył pierwszy kodeks prawa na Rusi – była to składająca się z 18 artykułów tak zwana Ruska Prawda, fundament do późniejszego, obszerniejszego kodeksu, jakim była posiadająca 23 przepisy Prawda Jarosławiczów. Chociaż kodeks ten był, w odróżnieniu od jurysdykcji państw europejskich, bardzo prymitywny, na przykład pozwalał zabić bezkarnie człowieka w ramach tak zwanej zemsty rodowej, podczas gdy za pobicie lub zranienie kogoś groziła kara grzywny, to jednak nie wyklucza to zasług Jarosława jako prekursora ruskiego prawa.

Dzięki Prawdzie Jarosławiczów zyskujemy też nieocenione źródło informacji o tym, jak wyglądała społeczność Rusi Kijowskiej. Ukazane są w niej różne stany społeczne, chłopi, czeladź, rataje czy izgoje – biedacy, osoby wykluczone ze społeczeństwa ze względów materialnych.

W poczet zasług Jarosława należy wpisać także to, że wspierał rozwój nauki i kultury w Kijowie.

Zasługi Jarosława w dziele Rurykowiczów, jakim było tworzenie Rusi Kijowskiej, rozpoczęte przez Olega Mądrego, a kontynuowane przez Igora, Olgę, Światosława i Włodzimierza, i proces scalania wschodnioeuropejskich plemion Słowian, by na ich ziemiach zbudować ruskie imperium, jego wkład w złoty okres Rusi Kijowskiej, są nie do przecenienia. Jednakże jego wielkim błędem było rozparcelowanie zjednoczonych ziem Rusi pomiędzy synów. Prawdopodobnie uczynił tak w obawie przed walką synów o schedę po nim, ale tą decyzją doprowadził do powolnego zmierzchu Kijowa i całej Rusi.

Co prawda, dla zabezpieczenia Rusi przed rozpadem, ustanowił system dziedziczenia, zwany Senioratem, czyli przejęcie po jego śmierci zwierzchniej władzy nad całą Rusią przez najstarszego ze spadkobierców. Namaścił w ten sposób na swojego następcę swego syna, Izjasława. Pozostałym, młodszym synom, uczestnikom w podziale ziem, nakazał całkowite podporządkowanie się nowemu władcy. Jednakże nie uchroniło to Rusi przed upadkiem.

Jarosław zmarł 20 lutego 1054 roku, pozostawiając po sobie uporządkowaną schedę po przodkach – księstwo, które za jego czasów osiągnęło apogeum rozwoju kulturowego i potęgi militarnej. Pozostawił niestety także problem podzielonej na pięć dzielnic Rusi.

Cdn